W projekcie ustawy o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 października 2020 r., projektodawca założył wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/850 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającą dyrektywę 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów.
Z punktu widzenia omawianego tematu, najistotniejsze znaczenie ma art. 1 pkt 32 wspomnianego projektu ustawy, dodający do ustawy o odpadach art. 154a, na mocy którego do składowania odpadów pochodzących z poszukiwania, wydobywania, przeróbki i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej nie stosuje się przepisów art. 103-154, a zatem przepisów regulujących składowanie odpadów.
Dodać można, że przepis art. 154a ma implementować art. 1 ust. 3 lit. b wdrażanej dyrektywy, zgodnie z treścią którego „Gospodarowanie odpadami z położonego na lądzie przemysłu wydobywczego, czyli odpadami pochodzącymi z poszukiwania, wydobywania, w tym z przedprodukcyjnej fazy przygotowawczej, z przetwarzania i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej, jest wyłączone z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy, jeżeli jest ono objęte zakresem stosowania innych aktów ustawodawczych Unii”.
Jakie są zatem konsekwencje wprowadzenia art. 154a do ustawy o odpadach?
Wyłącznie składowania odpadów pochodzących z poszukiwania, wydobywania, przeróbki i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej ze stosowania przepisów rozdziału 1 działu VIII, zatytułowanego „Składowanie odpadów” oznacza, że w przypadkach składowania takich odpadów znajdą zastosowanie jedynie przypisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze oraz ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych. Należy tu mieć na względzie wyłączenia stosowania przepisów tych ustaw (określone w art. 2 ustawy o odpadach wydobywczych oraz art. 3 ustawy Prawo geologiczne i górnicze).
Wyłącznie stosowania przepisów ustawy o odpadach wydobywczych
Przepisów ustawy o odpadach wydobywczych nie stosuje się do:
- odpadów powstałych w wyniku poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż oraz ich magazynowania i przeróbki, które nie są bezpośrednio związane z tymi działaniami;
- odpadów powstałych w wyniku poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż oraz ich przeróbki z obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej;
- wtłaczania wód do górotworu w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze;
- mas ziemnych lub skalnych przemieszczanych w związku z wydobywaniem kopalin ze złóż, jeżeli koncesja na wydobywanie kopalin ze złóż lub plan ruchu zakładu górniczego zatwierdzone decyzjami, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze, lub miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego określają warunki i sposób ich zagospodarowania;
- nadkładu stanowiącego masy ziemne lub skalne usuwane znad złoża w celu umożliwienia wydobycia kopaliny użytecznej, zwałowanego na obszarze górniczym, o ile nie stanowi odpadu w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, a termin i sposób jego zagospodarowania zostały określone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze dotyczącymi ruchu zakładu górniczego.
Z kolei do odpadów wydobywczych obojętnych oraz niezanieczyszczonej gleby powstałych w wyniku poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż oraz ich magazynowania i przeróbki oraz do odpadów powstałych w wyniku wydobywania, przeróbki i magazynowania torfu nie mają zastosowania przepisy art. 10 ust. 4 i 5, art. 14-23, art. 27 ust. 2, art. 28-32 i art. 55, chyba że są one składowane w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A. Natomiast do odpadów wydobywczych innych niż niebezpieczne i obojętne nie mają zastosowania przepisy art. 10 ust. 4 i 5, art. 27 ust. 2, art. 28, art. 31 ust. 4-8, art. 32 oraz art. 55, chyba że są one składowane w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A.
Wyłącznie stosowania przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze
Przepisów ustawy nie stosuje się do:
- korzystania z wód w zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami;
- wykonywania wkopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m w celu wykorzystania ciepła Ziemi, poza obszarami górniczymi;
- wykonywania wkopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m w celu wykonywania ujęć wód podziemnych na potrzeby poboru wód podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5 m3 na dobę poza obszarami górniczymi utworzonymi w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych;
- badań naukowych i działalności dydaktycznej, prowadzonych bez wykonywania robót geologicznych;
- pozyskiwania okazów minerałów, skał i skamielin w celach naukowych, kolekcjonerskich i dydaktycznych, prowadzonego bez wykonywania robót górniczych;
- wykonywania robót związanych ze sztucznym zasilaniem strefy brzegowej piaskiem, pochodzącym z osadów dennych obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej;
- wydobywania kruszywa w zakresie niezbędnym do wykonania pilnych prac zabezpieczających przed powodzią w czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej;
- ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych bez wykonywania robót geologicznych.
Ponadto przepisów działu III-VIII oraz art. 168-174 nie stosuje się do wydobywania piasków i żwirów, przeznaczonych dla zaspokojenia potrzeb własnych osoby fizycznej, z nieruchomości stanowiących przedmiot jej prawa własności (użytkowania wieczystego), bez prawa rozporządzania wydobytą kopaliną, jeżeli jednocześnie wydobycie:
- będzie wykonywane bez użycia środków strzałowych;
- nie będzie większe niż 10 m3 w roku kalendarzowym;
- nie naruszy przeznaczenia nieruchomości.
Zwrócić należy uwagę na to, że porównując treść projektowanego art. 154a ustawy o odpadach z definicją odpadów wydobywczych, zamieszczoną w art. 3 ust. 1 pkt 7 ustawy o odpadach wydobywczych, dostrzec można pewną zależność.
Poniżej dla zobrazowania przytoczę treść obu przepisów.
Art. 154a ustawy o odpadach | Art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o odpadach wydobywczych |
Przepisów art. 103-154 nie stosuje się do składowania odpadów pochodzących z poszukiwania, wydobywania, przeróbki i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej | odpady wydobywcze – odpady pochodzące z poszukiwania, rozpoznawania, wydobywania, przeróbki i magazynowania kopalin ze złóż |
Na gruncie tych dwóch przepisów zasadne jest pytanie jaka jest relacja między pojęciem złoża kopalin oraz pojęciem surowców mineralnych.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy Prawo geologiczne i górnicze, złożem kopaliny jest naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą.
W celu dokonania wykładni przepisu art. 154a należy ustalić znaczenie pojęcia surowców mineralnych
Jak rozumieć pojęcia surowców mineralnych?
Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia surowców mineralnych, jednakże zaplanował również dodanie do art. 3 ust. 1 punktu 28a, w którym zdefiniował pojęcie surowców krytycznych, jako surowce ujęte w Komunikacie z dnia 13 września 2017 r. Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie wykazu surowców krytycznych dla UE 2017 r. (COM(2017) 490 final). Załącznik 1 do tego komunikatu zawiera wykaz 27 surowców mających znaczenie krytyczne dla UE, ponieważ ryzyko niedoboru dostaw oraz jego skutki dla gospodarki są większe niż w przypadku większości innych surowców. Tabela zamieszczona w tym załączniku została podzielona na 7 kolumn, które kolejno obejmowały: nazwę surowca krytycznego oraz wyrażone procentowo następujące wartości:
- głównych światowych producentów (informacja w oparciu o średnią z lat 2010-2014);
- głównych importerów do UE (informacja w oparciu o średnią z lat 2010-2014);
- źródła zaopatrzenia UE (informacja w oparciu o średnią z lat 2010-2014);
- wskaźnik uzależnienia od importu, który uwzględnia światowe dostawy i faktyczne zaopatrzenie UE przy obliczaniu ryzyka związanego z dostawami i jest obliczany w następujący sposób: import netto UE / (import netto UE + produkcja krajowa UE);
- Indeksy zastępowania EI/SR, czyli wskaźnik zastępowalności, który jest miarą trudności w zastąpieniu surowca, określoną i ważoną w odniesieniu do wszystkich zastosowań, obliczoną oddzielnie dla parametrów znaczenia gospodarczego i ryzyka związanego z dostawami. Wartości mieszczą się w przedziale od 0 do 1, przy czym 1 oznacza najniższy stopień zastępowalności. Znaczenie gospodarcze jest skorygowane wskaźnikiem zastępowalności (SIEI) związanym z parametrami technicznymi i poziomem kosztów substytutów dla poszczególnych zastosowań każdego materiału. Ryzyko związane z dostawami jest skorygowane wskaźnikiem zastępowalności (SISR) związanym z produkcją światową i współprodukcją/produkcją uboczną substytutów dla poszczególnych zastosowań każdego materiału.;
- Wskaźnik udziału surowca pochodzącego z recyklingu po wycofaniu z eksploatacji, który mierzy stosunek recyklingu odpadów do popytu w UE na dany surowiec, równego dostawom surowców pierwotnych i wtórnych do UE.
Wskazać można, że Polska została wskazana jedynie dwukrotnie w tej tabeli w kolumnie „źródła zaopatrzenia UE”, w odniesieniu do helu (udział 3%) oraz węgla koksującego (udział 1%).
Z kolei Państwowy Instytut Geologiczny przygotował witrynę „Surowce mineralne Polski”, która zawiera najważniejsze informacje o zasobach złóż kopalin w Polsce, stanie ich zagospodarowania oraz wielkości wydobycia. Na stronie internetowej https://geoportal.pgi.gov.pl/surowce udostępniono Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce w postaci pliku PDF według stanu na dzień 31 XII 2019 r.
Na czym polega działalność odkrywkowa?
Szczegółowe wymagania dotyczące prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego określa rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego (Dz.U. z 2013 r. poz. 1008). Ustawodawca nie definiuje pojęcia działalności odkrywkowej, w ustawie Prawo geologiczne i górnicze zamieszczono definicję zwałowania nakładu, którym jest zespół czynności prowadzonych w odkrywkowych zakładach górniczych, nierozerwalnie związanych technicznie i organizacyjnie z przemieszczeniem i składowaniem mas ziemnych i skalnych usuwanych znad złoża, w celu umożliwienia wydobycia kopaliny użytecznej (art. 6 ust. 1 pkt 20). Ponadto zgodnie z treścią pkt 12 art. 6 ust. 1 zwałowanie nadkładu w odkrywkowych zakładach górniczych jest robotą górniczą.
Wpis ten ma jedynie charakter informacyjny i dotyczy projektu ustawy o odpadach z dnia 13 października 2020 r., (dostępnego na stronie Rządowego Centrum Legislacji), a zatem analizie został poddany stan prawny, który jeszcze nie wszedł w życie.
dr Daria Danecka