Przemysł wydobywczy zostanie zwolniony ze stosowania przepisów o składowaniu odpadów? Kilka uwag na temat wprowadzenia art. 154a do ustawy o odpadach

W projekcie ustawy o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 października 2020 r., projektodawca założył wdrożenie dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/850 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniającą dyrektywę 1999/31/WE w sprawie składowania odpadów.

Z punktu widzenia omawianego tematu, najistotniejsze znaczenie ma art. 1 pkt 32 wspomnianego projektu ustawy, dodający do ustawy o odpadach art. 154a, na mocy którego do składowania odpadów pochodzących z poszukiwania, wydobywania, przeróbki i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej nie stosuje się przepisów art. 103-154, a zatem przepisów regulujących składowanie odpadów.

Dodać można, że przepis art. 154a ma implementować art. 1 ust. 3 lit. b wdrażanej dyrektywy, zgodnie z treścią którego „Gospodarowanie odpadami z położonego na lądzie przemysłu wydobywczego, czyli odpadami pochodzącymi z poszukiwania, wydobywania, w tym z przedprodukcyjnej fazy przygotowawczej, z przetwarzania i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej, jest wyłączone z zakresu stosowania niniejszej dyrektywy, jeżeli jest ono objęte zakresem stosowania innych aktów ustawodawczych Unii”.

Jakie są zatem konsekwencje wprowadzenia art. 154a do ustawy o odpadach?

Wyłącznie składowania odpadów pochodzących z poszukiwania, wydobywania, przeróbki i magazynowania surowców mineralnych oraz z działalności odkrywkowej ze stosowania przepisów rozdziału 1 działu VIII, zatytułowanego „Składowanie odpadów” oznacza, że w przypadkach składowania takich odpadów znajdą zastosowanie jedynie przypisy ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze oraz ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych. Należy tu mieć na względzie wyłączenia stosowania przepisów tych ustaw (określone w art. 2 ustawy o odpadach wydobywczych oraz art. 3 ustawy Prawo geologiczne i górnicze).

Wyłącznie stosowania przepisów ustawy o odpadach wydobywczych

Przepisów ustawy o odpadach wydobywczych nie stosuje się do:

1. odpadów powstałych w wyniku poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż oraz ich magazynowania i przeróbki, które nie są bezpośrednio związane z tymi działaniami;
2. odpadów powstałych w wyniku poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż oraz ich przeróbki z obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej;
3. wtłaczania wód do górotworu w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze;
4. mas ziemnych lub skalnych przemieszczanych w związku z wydobywaniem kopalin ze złóż, jeżeli koncesja na wydobywanie kopalin ze złóż lub plan ruchu zakładu górniczego zatwierdzone decyzjami, o których mowa w ustawie z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze, lub miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla terenu górniczego określają warunki i sposób ich zagospodarowania;
5. nadkładu stanowiącego masy ziemne lub skalne usuwane znad złoża w celu umożliwienia wydobycia kopaliny użytecznej, zwałowanego na obszarze górniczym, o ile nie stanowi odpadu w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, a termin i sposób jego zagospodarowania zostały określone zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze dotyczącymi ruchu zakładu górniczego.

Z kolei do odpadów wydobywczych obojętnych oraz niezanieczyszczonej gleby powstałych w wyniku poszukiwania, rozpoznawania i wydobywania kopalin ze złóż oraz ich magazynowania i przeróbki oraz do odpadów powstałych w wyniku wydobywania, przeróbki i magazynowania torfu nie mają zastosowania przepisy art. 10 ust. 4 i 5, art. 14-23, art. 27 ust. 2, art. 28-32 i art. 55, chyba że są one składowane w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A. Natomiast do odpadów wydobywczych innych niż niebezpieczne i obojętne nie mają zastosowania przepisy art. 10 ust. 4 i 5, art. 27 ust. 2, art. 28, art. 31 ust. 4-8, art. 32 oraz art. 55, chyba że są one składowane w obiekcie unieszkodliwiania odpadów wydobywczych kategorii A.

Wyłącznie stosowania przepisów ustawy Prawo geologiczne i górnicze

Przepisów ustawy nie stosuje się do:

1. korzystania z wód w zakresie uregulowanym odrębnymi przepisami;
2. wykonywania wkopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m w celu wykorzystania ciepła Ziemi, poza obszarami górniczymi;
3. wykonywania wkopów oraz otworów wiertniczych o głębokości do 30 m w celu wykonywania ujęć wód podziemnych na potrzeby poboru wód podziemnych w ilości nieprzekraczającej 5 m3 na dobę poza obszarami górniczymi utworzonymi w celu wykonywania działalności metodą otworów wiertniczych;
4. badań naukowych i działalności dydaktycznej, prowadzonych bez wykonywania robót geologicznych;
5. pozyskiwania okazów minerałów, skał i skamielin w celach naukowych, kolekcjonerskich i dydaktycznych, prowadzonego bez wykonywania robót górniczych;
6. wykonywania robót związanych ze sztucznym zasilaniem strefy brzegowej piaskiem, pochodzącym z osadów dennych obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej;
7.   wydobywania kruszywa w zakresie niezbędnym do wykonania pilnych prac zabezpieczających przed powodzią w czasie obowiązywania stanu klęski żywiołowej;
8. ustalania geotechnicznych warunków posadawiania obiektów budowlanych bez wykonywania robót geologicznych.

Ponadto przepisów działu III-VIII oraz art. 168-174 nie stosuje się do wydobywania piasków i żwirów, przeznaczonych dla zaspokojenia potrzeb własnych osoby fizycznej, z nieruchomości stanowiących przedmiot jej prawa własności (użytkowania wieczystego), bez prawa rozporządzania wydobytą kopaliną, jeżeli jednocześnie wydobycie:

1.  będzie wykonywane bez użycia środków strzałowych;
2. nie będzie większe niż 10 m3 w roku kalendarzowym;
3. nie naruszy przeznaczenia nieruchomości.

Zwrócić należy uwagę na to, że porównując treść projektowanego art. 154a ustawy o odpadach z definicją odpadów wydobywczych, zamieszczoną w art. 3 ust. 1 pkt 7 ustawy o odpadach wydobywczych, dostrzec można pewną zależność.

Poniżej dla zobrazowania przytoczę treść obu przepisów.

Na gruncie tych dwóch przepisów zasadne jest pytanie jaka jest relacja między pojęciem złoża kopalin oraz pojęciem surowców mineralnych.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy Prawo geologiczne i górnicze, złożem kopaliny jest naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą.

W celu dokonania wykładni przepisu art. 154a należy ustalić znaczenie pojęcia surowców mineralnych

Jak rozumieć pojęcia surowców mineralnych?

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia surowców mineralnych, jednakże zaplanował również dodanie do art. 3 ust. 1 punktu 28a, w którym zdefiniował pojęcie surowców krytycznych, jako surowce ujęte w Komunikacie z dnia 13 września 2017 r. Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów w sprawie  wykazu surowców krytycznych dla UE  2017 r. (COM(2017) 490 final). Załącznik 1 do tego komunikatu zawiera wykaz 27 surowców mających znaczenie krytyczne dla UE, ponieważ ryzyko niedoboru dostaw oraz jego skutki dla gospodarki są większe niż w przypadku większości innych surowców. Tabela zamieszczona w tym załączniku została podzielona na 7 kolumn, które kolejno obejmowały: nazwę surowca krytycznego oraz wyrażone procentowo następujące wartości:

• głównych światowych producentów (informacja w oparciu o średnią z lat 2010-2014);
• głównych importerów do UE (informacja w oparciu o średnią z lat 2010-2014);
• źródła zaopatrzenia UE (informacja w oparciu o średnią z lat 2010-2014);
• wskaźnik uzależnienia od importu, który uwzględnia światowe dostawy i faktyczne zaopatrzenie UE przy obliczaniu ryzyka związanego z dostawami i jest obliczany w następujący sposób: import netto UE / (import netto UE + produkcja krajowa UE);
• Indeksy zastępowania EI/SR, czyli wskaźnik zastępowalności, który jest miarą trudności w zastąpieniu surowca, określoną i ważoną w odniesieniu do wszystkich zastosowań, obliczoną oddzielnie dla parametrów znaczenia gospodarczego i ryzyka związanego z dostawami. Wartości mieszczą się w przedziale od 0 do 1, przy czym 1 oznacza najniższy stopień zastępowalności. Znaczenie gospodarcze jest skorygowane wskaźnikiem zastępowalności (SIEI) związanym z parametrami technicznymi i poziomem kosztów substytutów dla poszczególnych zastosowań każdego materiału. Ryzyko związane z dostawami jest skorygowane wskaźnikiem zastępowalności (SI_SR) związanym z produkcją światową i współprodukcją/produkcją uboczną substytutów dla poszczególnych zastosowań każdego materiału.;
• Wskaźnik udziału surowca pochodzącego z recyklingu po wycofaniu z eksploatacji, który mierzy stosunek recyklingu odpadów do popytu w UE na dany surowiec, równego dostawom surowców pierwotnych i wtórnych do UE.

Wskazać można, że Polska została wskazana jedynie dwukrotnie w tej tabeli w kolumnie „źródła zaopatrzenia UE”, w odniesieniu do helu (udział 3%) oraz węgla koksującego (udział 1%).

Z kolei Państwowy Instytut Geologiczny przygotował witrynę „Surowce mineralne Polski”, która zawiera najważniejsze informacje o zasobach złóż kopalin w Polsce, stanie ich zagospodarowania oraz wielkości wydobycia. Na stronie internetowej  https://geoportal.pgi.gov.pl/surowce udostępniono Bilans Zasobów Złóż Kopalin w Polsce w postaci pliku PDF według stanu na dzień 31 XII 2019 r.

Na czym polega działalność odkrywkowa?

Szczegółowe wymagania dotyczące prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego określa rozporządzenie ministra gospodarki z dnia 8 kwietnia 2013 r. w sprawie szczegółowych wymagań dotyczących prowadzenia ruchu odkrywkowego zakładu górniczego (Dz.U. z 2013 r. poz. 1008). Ustawodawca nie definiuje pojęcia działalności odkrywkowej, w ustawie Prawo geologiczne i górnicze zamieszczono definicję zwałowania nakładu, którym jest zespół czynności prowadzonych w odkrywkowych zakładach górniczych, nierozerwalnie związanych technicznie i organizacyjnie z przemieszczeniem i składowaniem mas ziemnych i skalnych usuwanych znad złoża, w celu umożliwienia wydobycia kopaliny użytecznej (art. 6 ust. 1 pkt 20). Ponadto zgodnie z treścią pkt 12 art. 6 ust. 1 zwałowanie nadkładu w odkrywkowych zakładach górniczych jest robotą górniczą.

Wpis ten ma jedynie charakter informacyjny i dotyczy projektu ustawy o odpadach z dnia 13 października 2020 r., (dostępnego na stronie Rządowego Centrum Legislacji), a zatem analizie został poddany stan prawny, który jeszcze nie wszedł w życie.

dr Daria Danecka